โครงการอาสาพัฒนาและป้องกันตนเอง (อพป.) จัดตั้งตามมติคณะรัฐมนตรี เมื่อวันที่ 22 ตุลาคม 2517 ต่อมาได้ประกาศเป็นพระราชบัญญัติหมู่บ้านอาสาพัฒนา พ.ศ. 2518 และพัฒนาเป็นพระราชบัญญัติ จัดระเบียบหมู่บ้านอาสาพัฒนาและป้องกันตนเอง พ.ศ. 2522 ที่มีผลบังคับใช้จนถึงปัจจุบัน โดยมีภารกิจสำคัญในการดำเนินการโครงการอาสาพัฒนาและป้องกันตนเอง (อพป.) ดังนี้
- งานรักษาความปลอดภัยในชนบท หมายถึง การฝึกอบรมราษฎรในเรื่องการรักษาความปลอดภัยในหมู่บ้าน ตลอดจนการปฏิบัติตามแผนรักษาความปลอดภัย ให้สอดคล้องกับการใช้กำลังประจำถิ่นระดับตำบล อำเภอ และจังหวัด
- งานพัฒนาและบริการ หมายถึง การฝึกอบรมราษฎรให้ได้รับความรู้เกี่ยวกับการพัฒนาและบริการด้านสังคมของหมู่บ้าน ตลอดจนการฝึกกิจกรรมการพัฒนาชนบทและการบริการสังคมในสาขาต่างๆ เข้าไปในหมู่บ้าน เพื่อขจัดความยากจน และยกฐานะความเป็นอยู่ให้ดีขึ้น
- งานการปรับปรุงการบริหารหมู่บ้าน หมายถึง การจัดตั้งเป็นหมู่บ้านอาสาพัฒนาและป้องกันตนเอง (อพป.) และการฝึกอบรมคณะกรรมการหมู่บ้านให้เข้าใจวิธีการบริหารหมู่บ้านตาม พระราชบัญญัติจัดระเบียบหมู่บ้านอาสาพัฒนาและป้องกันตนเอง พ.ศ. 2522 ตลอดจนการกำกับดูแลการปฏิบัติงานของกรรมการหมู่บ้านให้สามารถปฏิบัติหน้าที่ตามความรับผิดชอบอย่างมีประสิทธิภาพ เสริมสร้างวิถีชีวิตแบบประชาธิปไตย อันมีพระมหากษัตริย์เป็นประมุข โดยให้ราษฎรในหมู่บ้านมีส่วนร่วมในการพัฒนาเศรษฐกิจ สังคม ในหมู่บ้านของตนเองอย่างแท้จริง
ปัจจุบัน กองอำนวยการรักษาความมั่นคงภายในภาค 3 มีการจัดตั้งหมู่บ้านอาสาพัฒนาและป้องกันตนเอง (อพป.) ในพื้นที่ 17 จังหวัดภาคเหนือ ที่ผ่านการฝึกตรวจสอบและประเมินผลแล้ว ตั้งแต่ พ.ศ. 2517 จนถึง พ.ศ. 2563 จำนวน 3,271 หมู่บ้าน รายละเอียดตามภาพ
โดยในปีงบประมาณ 2564 (1 ตุลาคม 2563 ถึง 30 กันยายน 2564) นี้ กองอำนวยการรักษาความมั่นคงภายในภาค 3 ได้ดำเนินการจัดการฝึกและอบรมประชาชน ตามโครงการอาสาพัฒนาและป้องกันตนเอง (อพป.) ในพื้นที่ 17 จังหวัดภาคเหนือ เพิ่มเติมอีกจำนวน 23 หมู่บ้าน (พื้นที่จังหวัดชายแดน จำนวน 14 หมู่บ้าน และพื้นที่จังหวัดตอนใน จำนวน 9 หมู่บ้าน) ทั้งนี้ เพื่อสร้างความมั่นคง มั่งคั่ง ยั่งยืน ให้กับประเทศชาติสืบไป มีรายละเอียดตามภาพ